Maddelerin esnek ya da kırılgan olma durumu nedir?
Maddelerin esnek ya da kırılgan olma durumu nedir?
Uzayda yer kaplayan her şeye madde denir. Etrafımızdaki varlıklar birer maddedir. Örneğin; kitabımız, defterimiz, silgimiz, masamız, sandalyemiz birer maddedir.
Etrafımızdaki maddeleri koklayarak, görerek, tadarak, işiterek ve dokunarak algılayabiliriz. Bu algılama duyu organlarımızla gerçekleşir.
Duyu organları
Beş duyu organımızı kullanarak maddeleri niteleyen sertlik-yumuşaklık, kırılganlık-esneklik gibi özellikleri öğrenebiliriz.
Sertlik - Yumuşaklık
– Kalkıp yatağına yatar mısın? Kanepe sert olduğu için rahat edemezsin.
– Keşke kanepe yerine daha yumuşak olan yatağımda yatsaydım! Şimdi her yerim ağrıyor.
sertlik yumuşaklık kanepe
Oyun oynadığımız hamur, başımızı yasladığımız yastık ve içerisindeki pamuk yumuşaktır. Yerdeki taş, oturduğumuz sıra, kâğıt kestiğimiz makas ise serttir. Maddelerin sert ya da yumuşak olduğunu, görme ve dokunma duyularımızla algılayabiliriz.
Esneklik - Kırılganlık
Yay, gerdirilip bırakıldığında eski şekline döner. Bu, yayın hangi özelliğinden kaynaklanır?
Cisimlere kuvvet uygulandığında cisimlerin şekillerinde nasıl değişiklikler olduğunu gözlemlemek amacıyla bir etkinlik yapalım.
Etkinlik: Sonunda Ne Oldu?
Gerekli Malzemeler:
Kalın lastik
İnce ve kuru ağaç dalı
Nasıl Yapalım?
Lastiği iki ucundan tutup çekelim. Bir süre sonra lastiği serbest bırakalım. Lastikte değişiklik olup olmadığını gözlemleyelim.
Ağaç dalını iki ucundan tutarak bükelim. Dalın kırılıp kırılmadığını gözlemleyelim.
Neler Gözlemledik?
1. Lastiği çekip bıraktığımızda lastiğe ne oldu? Neden?
2. Ağaç dalını büktüğümüzde dala ne oldu? Neden?
Cisimlere kuvvet uyguladığımızda cisimlerin şekli değişebilir. Bazı cisimlerde kuvvetin etkisi ortadan kalktığında cisim eski şekline döner. Böyle cisimlere esnek cisim adı verilir. Örneğin, süngeri avucumuzda sıktığımızda sünger buruşup küçülür. Avucumuzu açıp süngeri serbest bıraktığımızda ise sünger eski şekline döner. Bu nedenle sünger esnek bir cisimdir. Cisimlerin esnek olup olmadığını, görme ve dokunma duyularımızı kullanarak anlayabiliriz.
esnek sünger kuvvet
Cisimlerden bazıları gereğinden fazla kuvvet uygulandığında ya da düşme, çarpma gibi etkiler sonucu daha küçük parçalara ayrılabilir. Bunlara kırılgan cisim adı verilir. Örneğin, cam bir bardak elimizden düştüğünde kırılır. Çünkü cam, kırılgan bir maddedir.
Cisimlerin kırılgan olup olmadığını görme ve işitme duyu organlarımızla anlayabiliriz.
Maddelerin esnek ya da kırılgan olma durumu, fiziksel özelliklerine ve moleküler yapısına bağlıdır. Bu özellikler, bir maddeye dışarıdan bir kuvvet uygulandığında nasıl tepki verdiğini ifade eder:
Esneklik
Bir maddenin, üzerine bir kuvvet uygulandığında şekil değiştirip, kuvvet kalktığında eski şekline geri dönebilme özelliğidir.
– Özellikler:
– Esnek maddeler deformasyondan sonra orijinal formlarına döner.
– Atomlar veya moleküller arasındaki bağlar gerilime dayanıklıdır.
– Örnekler: Kauçuk, yay çeliği, plastikler (bazı türleri).
– Kullanım Alanları: Lastikler, yaylar, esnek borular.
—
Kırılganlık
Bir maddenin, bir kuvvet uygulandığında deforme olmadan kolayca kırılabilme özelliğidir.
– Özellikler:
– Kırılgan maddeler, elastik sınırlarını aştığında çatlar veya kırılır.
– Atomlar arasındaki bağlar genellikle serttir ancak gerilmeye dayanamaz.
– Örnekler: Cam, seramik, bazı metaller (örneğin dökme demir).
– Kullanım Alanları: Cam eşya, seramik kaplamalar, bazı mühendislik yapı elemanları.
—
Esneklik ve Kırılganlık Arasındaki Farklar
| Özellik | Esnek | Kırılgan |
|——————–|————————————|————————————|
| Tepki | Şekil değiştirir ve geri döner | Şekil değiştirmez, kırılır |
| Dayanıklılık | Yüksek elastik limit | Düşük elastik limit |
| Enerji Soğurma | Daha fazla enerji emer | Daha az enerji emer, enerji çatlak olarak dağılır |
| Örnekler | Kauçuk, bazı metaller | Cam, seramik, taş |
Bir malzemenin esnek veya kırılgan olması, genellikle kullanım amacına göre belirlenir ve bazen bu özellikler modifiye edilebilir (örneğin, temperlenmiş cam gibi).
